Selasa, 18 Oktober 2016

Dharma Wecana Basa Bali ~ Tri Hita Karana

Ida dane sareng sami, maka pamungkahing atur, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat,
Om Swastyastu.
Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang. Lugrayang titiang ngaturang puja pangastuti pangayubagia mantuk ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, riantuk sangkaning asung kertha wara nugrahan-Ida, titiang miwah ida dane sareng sami, prasida mapadu wedana gumanti ngamiletin lomba dharma wecana rahinane mangkin. Ring galahe sane becik puniki titiang jagi ngaturang dharma wecana sane mamurda “Ngrajegang Bali antuk Tri Hita Karana”.
Ida dane sareng sami, yening cingak kawentenan jagaté, utaminipun ring jagat Bali sampun wiakti matiosan ring kawentenan jagat duke riin. Sané matiosan punika wénten ring tradisi, kabudayan, lingkungan miwah widang-widang sane lianan. Yening rereh ring kawentenan tradisi, pastika sampun macampuh sareng tradisi ring panegara tiosan, punika taler ring kawentenan kabudayane. Wenten taler tradisi-tradisi Bali nguni sane sayan rered sakadi gotong-royong, tradisi briak-briuk miwah tradisi paparuman. Sajaba punika parilaksana warga utawi parajanane sampun taler ngasorang sakadi “tindak kekerasan” sane sayan-sayan nincap ngantos mamati-mati, silih tunggil conto wantah parilaksanan Margret matuk ring Anggelin, sane mapuara Anggelin ngemasin padem. Kawentenan biuta sakadi parebatan kantos masiat ngrebutin wates desa utawi setra ring desa adat, seneng mamunyah, kacanduan narkotika, pinyungkan AIDS taler sampun nincap ring Bali.
Duaning kadi asapunika kawentenan byuta ring jagate, ngawit saking mangkin sapatutnyane iraga mataki-taki ngupapira jagat Bali mangda trepti, prasida raris mawinan jagat Bali rajeg. Pamargi sane prasida kautsahayang akeh pisan, sakadi sane sampun kasuratang ring sastra-sastra agama Hindune inggih punika nglaksanayang Tri Hita Karana.
Ida dane sane kusumayang titiang, napi sane kawastanin rajeg Bali miwah Tri Hita Karana punika? Rajeg Bali inggih punika sahanan prawerti sane prasida nglanggengang indik tetamian para lelangit nguni, makadi adat, budaya, miwah agama. Sakadi punika kautamaan manusa, patut ngutsahayang mangda molihang karahayuan ring kauripan puniki. Yening selehin, Tri Hita Karana mawit saking kruna Tri sane mateges tatiga, Hita mateges bagia utawi kerta raharja, miwah karana mateges sane mawinan. Dadosnyane, Tri Hita Karana mateges tatiga sane mawinan bagia utawi kerta raharja ring sekala lan niskala. Taler sering kabaos,  Tri Hita Karana  punika marupa serana nyujur karahayuan urip, sanatana dharma, wastu sida moksartam jagat hita, malarapan bhakti ring Ida Hyang Widhi. Nincapang srada bhakti ring Hyang Widhi sane kawastanin parhyangan, paras paros sarpana ya pasidikaran, anut sadulur ring sesamen manusa sane kawastanin pawongan, tresna asih ring sesamen maurip saha nitenin bhuana agung sane kabaos palemahan. Sakadi sane munggah ring Sarasamusccaya Sloka 148, asapuniki.
Hana mara wwang mangke kramania, Tapwan pagawe pariklesa ring prani, Tan pangungsi, tan pamati, Kewala sanukhana ring prani tapwa ginawenya, Ya ika sinanggah amanggih paramasukha ngaranya.
Tegesnyane:
Manusa sane malaksana, sarahina nenten nyakitin sarwa maurip, nenten ngeret, nenten mamati-mati, nanging wantah maparilaksana ayu, kadi punika parilaksanannyane. Jadma sane kadi asapunika pacang molihang karahayuan sane utama.
Ida dane sane wangiang titiang, napi patutne laksananyang mangda prasida jagat Baline rajeg? Silih tunggil patut laksanayang mangda prasida rajeg Bali punika kapanggih malarapan Tri Hita Karana.
Ring widang Parhyangan mangda stata nincapang srada bhakti ring Ida Hyang Widhi. Indik subhakti ring Ida Hyang Widhi meweh pisan karasayang, santukan indik subhakti wantah manut wirasa soang-soang. Sane patut laksanayang akeh pisan sakadi sabilang rahiana iraga nglaksayang puja trisandya.  Lianan ring punika iraga nglaksanayang utsaha ngeret indria antuk nglaksanayang tapa, brata, yoga, lan samadi, patut ngrumaketang dewek ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi nglaksanayang upacara mabayuh, tirtayatra, taler satata malaksana manut ajah-ajahan sastra agama hindune.
1.        Pawongan, iraga patut nglaksanayang saling, asih, lan asuh taler mapitulung ring sasamen manusa punika pastika iraga pacang ngamanggihang sane kawastanin rahayu masawitra ring jagate. Ring Bali saking riin sampun nglaksanayang konsep puniki sane kamargiang ring soang-soang desa pakraman. Desa pakraman puniki taler pinaka cihna jagat bali, duaning konsep desa pakraman wantah wenten ring bali kamanten. Ring desa pakraman wenten sane kawastanin awig-awig. Awig-awig puniki wantah titi laksana sane patut kamargian risajeroning manyama braya.
2.    Palemahan, sane patut laksanayang mangdane jagat miwah jadma pada-pada mamargi antar inggih punika nglaksanayang reboisasi. Ring bali wenten dresta sane kamargiang risajeroning ngawangiang jagate inggih punika majalaran antuk nglaksanayang upacara yadnya nyabran nem sasih sane kawastanin tumpek pangatag utawi tumpek bubuh. Tatujon Upacara puniki wantah ngaturang parama suksma majeng ring jagate pamekasnyane majeng ring para taru. Sakadi punika kautaman jagate satata mapaica panugrahan sakadi ajengan utawi pangan sane malakar antuk pantun, umah utawi papan sane malakar antuk taru, panganggen titiange mangkin punika taler panganggen ida dane sareng sami, sane malakar atuk kapas. Indayang ja pikayunin mangkin manawita sami daging gumi inucap kaicalang, janten manusa, baburon, entik-entikan pacing padem. Iraga patut nulad pamargin Sang Pandawa sane mungguh ring carita Mahabharata sampunapi utsaha Ida kesarengin olih Dewi Dropadi ring kalaning jagat Astina kepah dados kalih Ida Sang Pandawa ngemolihang genah sane panes ngentak sakewanten prasida kawangun jagat Indra Prasta sane becik tur ngulangunin. Sane mangkin iraga sane patut mautsaha ngamecikang jagate puniki yening nenten iraga sira malih?. Napi malih jagate punika kakardi olih Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi wenten kaucap ring sajroning Reg. Weda X.89.2, asapuniki:
Purnam ewedam sarwam
Yad bhutam yasca bhawyam
Uta mrtatwa syecam
Yudam nena ti rohati
Teges ipun:
Ida Sang Hyang Widhi sane ngardinin jagat puniki miwah sadagingnyane,
Becik sane sampun wenten wiadin sane durung wenten,
Sahaning asapunika Ida sane kaucap langgeng,
Antuk kawentenan Ida urip tan pamangan.
Asapunika sapatutnyane iraga ngamecikang jagate puniki miwah sadagingnyane, sesamen manusa saling asah asih asuh sagilik saguluk salulung sabayantaka, taler tresna asih sarwa urip, pinaka bhakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Yening  punika sida kaulati sareng sami, sinah jagat Bali landuh, gemah ripah loh jinawi, tata tentrem kerta raharja ring skala lan niskala, sane kabaos moksartam jagat hita ya ca iti dharma.
Ida dane sareng sami,
Yening cutetang titiang daging Dharma Wacana puniki, wantah;
1.      Rajeg Bali inggih punika sahanan prawertine sane sida nglanggengang indik tetamian para leluhure nguni, makadi adat, budaya lan agama.
2.      Tri Hita Karana inggih punika marupa sarana nyujur karahayuan urip, sanatana dharma. Malarapan antuk nglaksanayang parhyangan, pawongan lan palemahan wastu sida ngamolihang jagat hita.
3.      Ngrajegeng jagat Bali, swadharma iraga sareng sami, maka preti sentana sane embas ring Bali.
4.      Yening iraga sareng sami prasida nglaksanayang Tri Hita Karana sakadi parhyangan, pawongan lan palemahan pastika jagat Bali puniki prasida rajeg.
Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang,
Wantah asapunika daging dharma wacana titiang, mogi-mogi wenten pikenoh ipun. Tios ring punika, titiang nenten lali ngalungsur agung rena pangampura, manawi wenten kirang-kirang ipun. Maka wesananing atur, titiang ngaturang paramasanti.
Om Santih Santih Santih Om

contoh dharma wecana basa bali ~ Baya Narkoba



Suksma majeng pangénter acara, antuk galah sané kapaica ring padéwékan titiang.
Ida dané sareng sami, pinaka pamungkahing atur, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat,
Om Swastyastu.
Ida dané sané kusumayang titiang. Sadurung titiang matur-atur samatra, lugrayang titiang ngaturang puja pangastuti pangayubagia mantuk ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, riantuk sangkaning asung kertha wara nugrahan-Ida, titiang miwah ida dané sareng sami, prasida mapadu wedana gumanti ngamiletin lomba dharma wecana rahinané mangkin. Ring galahé sané becik puniki titiang jagi ngaturang dharma wecana sané mamurda “Baya Narkoba manut  Agama Hindu”.
Ida dané sareng sami, sakadi sané sering kapiarsayang ring telévisi, kawacén ring Koran, taler kapiragiang ring radio kawéntenan jagat Bali sampun wiakti matiosan ring kawéntenan jagat duké rihin. Sané matiosan punika wénten ring tradisi, kebudayaan, lingkungan miwah widang-widang sané lianan. Yening rereh ring kawéntenan tradisi pastika sampun macampuh sareng tradisi ring jagat tiosan, punika taler ring kawéntenan kabudayané. Lianan ring punika parilaksana warga utawi parajanané sampun taler ngasorang, sakadi “tindak kekerasan” ngantos mamati-mati sasamén sameton Bali, ngrebutin wates désa utawi sétra ring désa adat, seneng mamunyah, pinyungkan AIDS, kecanduan narkotika, taler sampun nincap ring jagat Baliné puniki.
Ida dané sané kusumayang titiang, sinalih tunggil byuta sané ngrusak parajana Baliné wantah narkoba. Napi kasujatiané sané kawastanin narkoba punika? Narkoba wantah akronim saking nakotika lan obat utawi bahan berbahaya. Teges narkoba manut WHO wantah bahan utawi zat sané ngawinang pauwahan ring angga sarira utawi psikologis minakadi pikayunan, pangrasa, pratingkah, lan prasida ngwetuang kecanduan. Taler ngawinang sané nganggén loyo, nénten madué rasa tanggun jawab, manah malajah sampun ical, lan tata krama nénten becik. Asapunika  taler, sampun akéh parajanané sané keni pinyungkan narkoba karanjingang ring Balai Rehabilitasi Narkoba sané wénten ring makudang-kudang Rumah Sakit, taler sane ngadol karanjingang ring Lembaga Pemasyaraktan utawi penjara. Parajanané sané nganggén narkoba sering kabaos asurika santukan nénten prasida minayang becik kalawan kaon. Sakadi sané munggah ring Bhagawadgita XIV. 7, sakadi:
pravrttiṃ ca nirvrttiṃ ca,
janā na vidur āsurāh,
na śaucaṃ nā ’pi cā’ cāro,
na satyaṃ tesu vidyate.
sané mateges:
Sané madué kahanan asurika (asuri sampad), nénten uning napi sané patut kalaksanayang (prawerti) lan sané patut dohang saking padéwékan (nirwerti). Kasudan, pratingkah sané luwih, utawi dharma nénten pacang kapolihang.
Ida dané sané wangiang titiang, narkoba taler sering kawastanin napza (Narkotika Psikotropika lan Zat Adiktif). Manut pikobet sané pacang nibenin, narkoba kakepah dados petang soroh, inggih punika :
1.    Halusinogen, inggih punika soroh narkoba sané ngawinang mapikayunan indik piranti sané kasujatiannyané nénten naenin nyakala. Contonyané: kokain lan LSD.
2.    Stimulan, inggih punika soroh narkoba sané ngawinang angga sarira sakadi papusuhan, hotek gelis makarya lan sané nganggén rumasa seneng miwah bagia. Contonyané: kafein lan nikotin.
3.    Depresan, inggih punika soroh narkoba sané ngawinang rumasa meneng taler ngawinang nénten éling lan sirep. Contonyané: putaw lan alkohol.
4.    Adiktif, inggih punika soroh narkoba sané ngawinang sané nganggén kecanduan taler maparilaksana linaksana. Contonyané: ganja, heroin, lan putaw.
Ida dané sareng sami, asapunapi baya Narkoba manut ajah-ajahan agama Hindu? Parajanané sané nganggén narkoba, maparilaksana lan mapratingkah sané nénten becik, yéning anutang ring agama Hindu, wantah nglaksanayang Dasa Mala. Dasa Mala inggih punika dasa parilaksana sané nénten becik utawi adharma, minakadi:
1.        Tandri, inggih punika parilaksana males lan lobha.
2.        Kléda, inggih punika seneng meneng lan nénten kahyun nguratiang jadma tiosan.
3.        Léja, tegesnyané mapikayunan kapetegan lan seneng tekéning adharma.
4.        Kutila, inggih punika seneng nyakitin jadma tiosan lan seneng mamunyah.
5.        Kuhaka, inggih punika gelis kroda.
6.        Métraya, inggih punika ngraos nyakitin angen.
7.        Mégata, tegesnyané mawacana manis nanging ngmanesin.
8.        Ragastri, tegesnyané seneng maparikosa.
9.        Bhaksa Bhuana, tegesnyané seneng ngawinang jadma tiosan mrana.
10.    Kimburu, inggih punika mamandung lan mobab.
Sakadi asapunika parilaksana jadma sané keni pinyungkan narkoba, punika mawinan pinaka generasi muda patut ngedohin lan stata éling ring ajah-ajahan sastra agama Hindu. Mangdané jagat Bali puniki stata landuh gemah rimpah loh jinawi tata tentrem kerta raharja ring skala lan niskala.
Ida dané sané kusumayang titiang. Napi luir dharma wecana sané katur iwawu, prasida kacutetang sakadi asapuniki:
1.    Narkoba inggih punika bahan utawi zat sané ngawinang pauwahan ring angga sarira utawi psikologis minakadi pikayunan, pangrasa, pratingkah, lan prasida ngwetuang kecanduan.
2.    Manut pikobet sane pacang nibénin, narkoba kakepah dados petang soroh, sakadi Halusinogen, Stimulan, Depresan, lan Adiktif.
3.    Jadma sané nganggén narkoba jagi ngwetuang parilaksana Dasa Mala.
Ida dané sané wangiang titiang. Wantah asapunika titiang prasida matur ring galahé sané becik puniki. Mogi-mogi wénten pikenohipun. “Ka peken Badung ngadep séla, ngabas bet titiang ring pétang”. “Kirang langkung titiang nunas pangampura, antuk tambet titiang kalintang”. Inggih, puputang titiang antuk parama santih.
Om Santih Santih Santih Om.