Selasa, 18 Oktober 2016

Dharma Wecana Basa Bali ~ Tri Hita Karana

Ida dane sareng sami, maka pamungkahing atur, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat,
Om Swastyastu.
Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang. Lugrayang titiang ngaturang puja pangastuti pangayubagia mantuk ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, riantuk sangkaning asung kertha wara nugrahan-Ida, titiang miwah ida dane sareng sami, prasida mapadu wedana gumanti ngamiletin lomba dharma wecana rahinane mangkin. Ring galahe sane becik puniki titiang jagi ngaturang dharma wecana sane mamurda “Ngrajegang Bali antuk Tri Hita Karana”.
Ida dane sareng sami, yening cingak kawentenan jagaté, utaminipun ring jagat Bali sampun wiakti matiosan ring kawentenan jagat duke riin. Sané matiosan punika wénten ring tradisi, kabudayan, lingkungan miwah widang-widang sane lianan. Yening rereh ring kawentenan tradisi, pastika sampun macampuh sareng tradisi ring panegara tiosan, punika taler ring kawentenan kabudayane. Wenten taler tradisi-tradisi Bali nguni sane sayan rered sakadi gotong-royong, tradisi briak-briuk miwah tradisi paparuman. Sajaba punika parilaksana warga utawi parajanane sampun taler ngasorang sakadi “tindak kekerasan” sane sayan-sayan nincap ngantos mamati-mati, silih tunggil conto wantah parilaksanan Margret matuk ring Anggelin, sane mapuara Anggelin ngemasin padem. Kawentenan biuta sakadi parebatan kantos masiat ngrebutin wates desa utawi setra ring desa adat, seneng mamunyah, kacanduan narkotika, pinyungkan AIDS taler sampun nincap ring Bali.
Duaning kadi asapunika kawentenan byuta ring jagate, ngawit saking mangkin sapatutnyane iraga mataki-taki ngupapira jagat Bali mangda trepti, prasida raris mawinan jagat Bali rajeg. Pamargi sane prasida kautsahayang akeh pisan, sakadi sane sampun kasuratang ring sastra-sastra agama Hindune inggih punika nglaksanayang Tri Hita Karana.
Ida dane sane kusumayang titiang, napi sane kawastanin rajeg Bali miwah Tri Hita Karana punika? Rajeg Bali inggih punika sahanan prawerti sane prasida nglanggengang indik tetamian para lelangit nguni, makadi adat, budaya, miwah agama. Sakadi punika kautamaan manusa, patut ngutsahayang mangda molihang karahayuan ring kauripan puniki. Yening selehin, Tri Hita Karana mawit saking kruna Tri sane mateges tatiga, Hita mateges bagia utawi kerta raharja, miwah karana mateges sane mawinan. Dadosnyane, Tri Hita Karana mateges tatiga sane mawinan bagia utawi kerta raharja ring sekala lan niskala. Taler sering kabaos,  Tri Hita Karana  punika marupa serana nyujur karahayuan urip, sanatana dharma, wastu sida moksartam jagat hita, malarapan bhakti ring Ida Hyang Widhi. Nincapang srada bhakti ring Hyang Widhi sane kawastanin parhyangan, paras paros sarpana ya pasidikaran, anut sadulur ring sesamen manusa sane kawastanin pawongan, tresna asih ring sesamen maurip saha nitenin bhuana agung sane kabaos palemahan. Sakadi sane munggah ring Sarasamusccaya Sloka 148, asapuniki.
Hana mara wwang mangke kramania, Tapwan pagawe pariklesa ring prani, Tan pangungsi, tan pamati, Kewala sanukhana ring prani tapwa ginawenya, Ya ika sinanggah amanggih paramasukha ngaranya.
Tegesnyane:
Manusa sane malaksana, sarahina nenten nyakitin sarwa maurip, nenten ngeret, nenten mamati-mati, nanging wantah maparilaksana ayu, kadi punika parilaksanannyane. Jadma sane kadi asapunika pacang molihang karahayuan sane utama.
Ida dane sane wangiang titiang, napi patutne laksananyang mangda prasida jagat Baline rajeg? Silih tunggil patut laksanayang mangda prasida rajeg Bali punika kapanggih malarapan Tri Hita Karana.
Ring widang Parhyangan mangda stata nincapang srada bhakti ring Ida Hyang Widhi. Indik subhakti ring Ida Hyang Widhi meweh pisan karasayang, santukan indik subhakti wantah manut wirasa soang-soang. Sane patut laksanayang akeh pisan sakadi sabilang rahiana iraga nglaksayang puja trisandya.  Lianan ring punika iraga nglaksanayang utsaha ngeret indria antuk nglaksanayang tapa, brata, yoga, lan samadi, patut ngrumaketang dewek ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi nglaksanayang upacara mabayuh, tirtayatra, taler satata malaksana manut ajah-ajahan sastra agama hindune.
1.        Pawongan, iraga patut nglaksanayang saling, asih, lan asuh taler mapitulung ring sasamen manusa punika pastika iraga pacang ngamanggihang sane kawastanin rahayu masawitra ring jagate. Ring Bali saking riin sampun nglaksanayang konsep puniki sane kamargiang ring soang-soang desa pakraman. Desa pakraman puniki taler pinaka cihna jagat bali, duaning konsep desa pakraman wantah wenten ring bali kamanten. Ring desa pakraman wenten sane kawastanin awig-awig. Awig-awig puniki wantah titi laksana sane patut kamargian risajeroning manyama braya.
2.    Palemahan, sane patut laksanayang mangdane jagat miwah jadma pada-pada mamargi antar inggih punika nglaksanayang reboisasi. Ring bali wenten dresta sane kamargiang risajeroning ngawangiang jagate inggih punika majalaran antuk nglaksanayang upacara yadnya nyabran nem sasih sane kawastanin tumpek pangatag utawi tumpek bubuh. Tatujon Upacara puniki wantah ngaturang parama suksma majeng ring jagate pamekasnyane majeng ring para taru. Sakadi punika kautaman jagate satata mapaica panugrahan sakadi ajengan utawi pangan sane malakar antuk pantun, umah utawi papan sane malakar antuk taru, panganggen titiange mangkin punika taler panganggen ida dane sareng sami, sane malakar atuk kapas. Indayang ja pikayunin mangkin manawita sami daging gumi inucap kaicalang, janten manusa, baburon, entik-entikan pacing padem. Iraga patut nulad pamargin Sang Pandawa sane mungguh ring carita Mahabharata sampunapi utsaha Ida kesarengin olih Dewi Dropadi ring kalaning jagat Astina kepah dados kalih Ida Sang Pandawa ngemolihang genah sane panes ngentak sakewanten prasida kawangun jagat Indra Prasta sane becik tur ngulangunin. Sane mangkin iraga sane patut mautsaha ngamecikang jagate puniki yening nenten iraga sira malih?. Napi malih jagate punika kakardi olih Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi wenten kaucap ring sajroning Reg. Weda X.89.2, asapuniki:
Purnam ewedam sarwam
Yad bhutam yasca bhawyam
Uta mrtatwa syecam
Yudam nena ti rohati
Teges ipun:
Ida Sang Hyang Widhi sane ngardinin jagat puniki miwah sadagingnyane,
Becik sane sampun wenten wiadin sane durung wenten,
Sahaning asapunika Ida sane kaucap langgeng,
Antuk kawentenan Ida urip tan pamangan.
Asapunika sapatutnyane iraga ngamecikang jagate puniki miwah sadagingnyane, sesamen manusa saling asah asih asuh sagilik saguluk salulung sabayantaka, taler tresna asih sarwa urip, pinaka bhakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Yening  punika sida kaulati sareng sami, sinah jagat Bali landuh, gemah ripah loh jinawi, tata tentrem kerta raharja ring skala lan niskala, sane kabaos moksartam jagat hita ya ca iti dharma.
Ida dane sareng sami,
Yening cutetang titiang daging Dharma Wacana puniki, wantah;
1.      Rajeg Bali inggih punika sahanan prawertine sane sida nglanggengang indik tetamian para leluhure nguni, makadi adat, budaya lan agama.
2.      Tri Hita Karana inggih punika marupa sarana nyujur karahayuan urip, sanatana dharma. Malarapan antuk nglaksanayang parhyangan, pawongan lan palemahan wastu sida ngamolihang jagat hita.
3.      Ngrajegeng jagat Bali, swadharma iraga sareng sami, maka preti sentana sane embas ring Bali.
4.      Yening iraga sareng sami prasida nglaksanayang Tri Hita Karana sakadi parhyangan, pawongan lan palemahan pastika jagat Bali puniki prasida rajeg.
Ida dane sareng sami sane kusumayang titiang,
Wantah asapunika daging dharma wacana titiang, mogi-mogi wenten pikenoh ipun. Tios ring punika, titiang nenten lali ngalungsur agung rena pangampura, manawi wenten kirang-kirang ipun. Maka wesananing atur, titiang ngaturang paramasanti.
Om Santih Santih Santih Om

Tidak ada komentar:

Posting Komentar