Ida dane sareng sami, maka pamungkahing
atur, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat,
Om Swastyastu.
Ida dane sareng sami sane kusumayang
titiang. Lugrayang titiang ngaturang puja pangastuti pangayubagia mantuk ring
Ida Sang Hyang Widhi Wasa, riantuk sangkaning asung kertha wara nugrahan-Ida,
titiang miwah ida dane sareng sami, prasida mapadu wedana gumanti ngamiletin lomba
dharma wecana rahinane mangkin. Ring galahe sane becik puniki titiang jagi
ngaturang dharma wecana sane mamurda “Ngrajegang Bali antuk Tri Hita Karana”.
Ida dane sareng sami, yening cingak kawentenan jagaté, utaminipun ring jagat Bali
sampun wiakti matiosan ring kawentenan jagat duke riin. Sané matiosan punika wénten
ring tradisi, kabudayan, lingkungan miwah widang-widang sane lianan. Yening
rereh ring kawentenan tradisi, pastika sampun macampuh sareng tradisi ring panegara
tiosan, punika taler ring kawentenan kabudayane. Wenten taler tradisi-tradisi Bali
nguni sane sayan rered sakadi gotong-royong, tradisi briak-briuk miwah tradisi
paparuman. Sajaba punika parilaksana warga utawi parajanane sampun taler
ngasorang sakadi “tindak kekerasan”
sane sayan-sayan nincap ngantos mamati-mati, silih tunggil conto wantah
parilaksanan Margret matuk ring Anggelin, sane mapuara Anggelin ngemasin padem.
Kawentenan biuta sakadi parebatan kantos masiat ngrebutin wates desa utawi
setra ring desa adat, seneng mamunyah, kacanduan narkotika, pinyungkan AIDS
taler sampun nincap ring Bali.
Duaning
kadi asapunika kawentenan byuta ring jagate, ngawit saking mangkin sapatutnyane
iraga mataki-taki ngupapira jagat Bali mangda trepti, prasida raris mawinan
jagat Bali rajeg. Pamargi sane prasida kautsahayang akeh pisan, sakadi sane
sampun kasuratang ring sastra-sastra agama Hindune inggih punika nglaksanayang
Tri Hita Karana.
Ida
dane sane kusumayang titiang, napi sane kawastanin rajeg Bali miwah Tri Hita
Karana punika? Rajeg Bali inggih punika sahanan prawerti sane prasida
nglanggengang indik tetamian para lelangit nguni, makadi adat, budaya, miwah
agama. Sakadi punika kautamaan manusa, patut ngutsahayang mangda molihang
karahayuan ring kauripan puniki. Yening selehin, Tri Hita Karana mawit saking
kruna Tri sane mateges tatiga, Hita mateges bagia utawi kerta raharja, miwah
karana mateges sane mawinan. Dadosnyane,
Tri Hita Karana mateges tatiga sane mawinan bagia utawi kerta raharja ring sekala
lan niskala. Taler sering kabaos, Tri
Hita Karana punika marupa serana nyujur
karahayuan urip, sanatana dharma,
wastu sida moksartam jagat hita, malarapan
bhakti ring Ida Hyang Widhi. Nincapang srada bhakti ring Hyang Widhi sane
kawastanin parhyangan, paras paros sarpana
ya pasidikaran, anut sadulur ring sesamen manusa sane kawastanin pawongan, tresna asih ring sesamen
maurip saha nitenin bhuana agung sane kabaos palemahan. Sakadi sane munggah ring Sarasamusccaya Sloka 148, asapuniki.
Hana mara
wwang mangke kramania, Tapwan pagawe pariklesa ring prani, Tan pangungsi, tan
pamati, Kewala sanukhana ring prani tapwa ginawenya, Ya ika sinanggah amanggih
paramasukha ngaranya.
Tegesnyane:
Manusa sane malaksana, sarahina nenten nyakitin sarwa
maurip, nenten ngeret, nenten mamati-mati, nanging wantah maparilaksana ayu,
kadi punika parilaksanannyane. Jadma sane kadi asapunika pacang molihang
karahayuan sane utama.
Ida
dane sane wangiang titiang, napi patutne laksananyang mangda prasida jagat Baline
rajeg? Silih tunggil patut laksanayang mangda prasida rajeg Bali punika
kapanggih malarapan Tri Hita Karana.
Ring
widang Parhyangan mangda stata
nincapang srada bhakti ring Ida Hyang Widhi. Indik subhakti ring Ida Hyang
Widhi meweh pisan karasayang, santukan indik subhakti wantah manut wirasa soang-soang.
Sane patut laksanayang akeh pisan sakadi sabilang rahiana iraga nglaksayang
puja trisandya. Lianan ring punika iraga
nglaksanayang utsaha ngeret indria antuk nglaksanayang tapa, brata, yoga, lan
samadi, patut ngrumaketang dewek ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi
nglaksanayang upacara mabayuh, tirtayatra, taler satata malaksana manut
ajah-ajahan sastra agama hindune.
1.
Pawongan, iraga patut nglaksanayang
saling, asih, lan asuh taler mapitulung ring sasamen manusa punika pastika
iraga pacang ngamanggihang sane kawastanin rahayu masawitra ring jagate. Ring Bali
saking riin sampun nglaksanayang konsep puniki sane kamargiang ring soang-soang
desa pakraman. Desa pakraman puniki taler pinaka cihna jagat bali, duaning
konsep desa pakraman wantah wenten ring bali kamanten. Ring desa pakraman
wenten sane kawastanin awig-awig. Awig-awig puniki wantah titi laksana sane patut
kamargian risajeroning manyama braya.
2.
Palemahan, sane patut laksanayang
mangdane jagat miwah jadma pada-pada mamargi antar inggih punika nglaksanayang
reboisasi. Ring bali wenten dresta sane kamargiang risajeroning ngawangiang
jagate inggih punika majalaran antuk nglaksanayang upacara yadnya nyabran nem
sasih sane kawastanin tumpek pangatag utawi tumpek bubuh. Tatujon Upacara puniki
wantah ngaturang parama suksma majeng ring jagate pamekasnyane majeng ring para
taru. Sakadi punika kautaman jagate satata mapaica panugrahan sakadi ajengan
utawi pangan sane malakar antuk pantun, umah utawi papan sane malakar antuk
taru, panganggen titiange mangkin punika taler panganggen ida dane sareng sami,
sane malakar atuk kapas. Indayang ja pikayunin mangkin manawita sami daging
gumi inucap kaicalang, janten manusa, baburon, entik-entikan pacing padem. Iraga
patut nulad pamargin Sang Pandawa sane mungguh ring carita Mahabharata
sampunapi utsaha Ida kesarengin olih Dewi Dropadi ring kalaning jagat Astina kepah
dados kalih Ida Sang Pandawa ngemolihang genah sane panes ngentak sakewanten
prasida kawangun jagat Indra Prasta sane becik tur ngulangunin. Sane mangkin
iraga sane patut mautsaha ngamecikang jagate puniki yening nenten iraga sira
malih?. Napi malih jagate punika kakardi olih Ida Sang Hyang Widhi Wasa sakadi
wenten kaucap ring sajroning Reg. Weda X.89.2, asapuniki:
Purnam ewedam sarwam
Yad bhutam yasca bhawyam
Uta mrtatwa syecam
Yudam nena ti rohati
Teges
ipun:
Ida
Sang Hyang Widhi sane ngardinin jagat puniki miwah sadagingnyane,
Becik
sane sampun wenten wiadin sane durung wenten,
Sahaning
asapunika Ida sane kaucap langgeng,
Antuk
kawentenan Ida urip tan pamangan.
Asapunika
sapatutnyane iraga ngamecikang jagate puniki miwah sadagingnyane, sesamen
manusa saling asah asih asuh sagilik saguluk salulung sabayantaka, taler tresna
asih sarwa urip, pinaka bhakti majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Yening punika sida kaulati sareng sami, sinah jagat Bali
landuh, gemah ripah loh jinawi, tata tentrem kerta raharja ring skala lan
niskala, sane kabaos moksartam jagat hita ya ca iti dharma.
Ida
dane sareng sami,
Yening
cutetang titiang daging Dharma Wacana puniki, wantah;
1.
Rajeg Bali inggih punika sahanan
prawertine sane sida nglanggengang indik tetamian para leluhure nguni, makadi
adat, budaya lan agama.
2.
Tri Hita Karana inggih punika marupa
sarana nyujur karahayuan urip, sanatana
dharma. Malarapan antuk nglaksanayang parhyangan, pawongan lan palemahan
wastu sida ngamolihang jagat hita.
3.
Ngrajegeng jagat Bali, swadharma iraga
sareng sami, maka preti sentana sane embas ring Bali.
4.
Yening iraga sareng sami prasida
nglaksanayang Tri Hita Karana sakadi parhyangan, pawongan lan palemahan pastika
jagat Bali puniki prasida rajeg.
Ida dane sareng sami sane kusumayang
titiang,
Wantah asapunika daging dharma wacana
titiang, mogi-mogi wenten pikenoh ipun. Tios ring punika, titiang nenten lali
ngalungsur agung rena pangampura, manawi wenten kirang-kirang ipun. Maka
wesananing atur, titiang ngaturang paramasanti.
Om Santih Santih Santih Om